âDajcie mi wystarczajÄ
co dĹugÄ
dĹşwigniÄ i wystarczajÄ
co mocnÄ
podporÄ,a sam jeden poruszÄ caĹy globâ
Archimedes
Motywacja - jest to proces powstania, podtrzymania i ukierunkowywania dziaĹania; podtrzymuje okreĹlone zachowania ludzi majÄ ce doprowadziÄ do osiÄ gniÄcia okreĹlonych celĂłw.
Proces ten zachodzi, gdy speĹnione sÄ dwa warunki:
1.OsiÄ gniÄcie celu musi byÄ postrzegane przez czĹowieka jako uĹźyteczne;
2.PrawdopodobieĹstwo realizacji celu przez jednostkÄ musi byÄ wyĹźsze od zera.
W odniesieniu do praktyki szkolnej pojÄcie motywacji ucznia stosowane jest do wyjaĹnienia, do jakiego stopnia uczniowie poĹwiÄcajÄ uwagÄ i wysiĹek na rozmaite przedsiÄwziÄcia poĹźÄ dane przez ich nauczycieli albo niepoĹźÄ dane. Dotyczy ona subiektywnych doznaĹ ucznia, jego chÄci angaĹźowania siÄ w lekcjÄ i czynnoĹci uczenia siÄ oraz powodĂłw zaangaĹźowania.
Wg behawioralnvch teorii wzmocnienia - gĹĂłwnym mechanizmem wywoĹujÄ cym dane zachowanie i utrzymujÄ cym je, jest wzmocnienie (np.: pilna praca nad zadaniem moĹźe byÄ wzmocniona przez pisemne lub ustne pochwaĹy, dobre stopnie, przywileje itp.). Kiedy juĹź uczniowie osiÄ gnÄ wĹaĹciwy poziom wykonania utrzymuje siÄ je wzmocnieniami na tyle czÄstymi,by zagwarantowaÄ jego trwaĹoĹÄ. Wszelkie zachowania niezgodne z poĹźÄ danym wzorcem sÄ wygaszane przez brak wzmocnieĹ albo tĹumione za pomocÄ kar.
Wg teorii potrzeb, ktĂłre pojawiĹy siÄ jako alternatywa dla teorii wzmocnienia, zachowanie jest odpowiedziÄ na odczuwane potrzeby, ktĂłre mogÄ byÄ albo wrodzone i uniwersalne albo wyuczone i róşnie rozwiniÄte. Niezmiernie popularnym i wpĹywowym modelem motywacji jest hierarchia potrzeb ludzkich Abrahama Maslowa. Ăw porzÄ dek wskazuje, Ĺźe potrzeby muszÄ byÄ zaspokajane w okreĹlonym porzÄ dku. Np.: od ucznia, ktĂłry przychodzi do szkoĹy gĹodny i zmÄczony, nie naleĹźy oczekiwaÄ zaangaĹźowania w pracÄ na lekcji. Aby skutecznie motywowaÄ uczniĂłw, naleĹźy zajmowaÄ siÄ jednoczeĹnie ich potrzebami z niĹźszych piÄter hierarchii i tymi z wyĹźszych, ĹciĹlej powiÄ zanymi z naukÄ szkolnÄ .
Stopniowo teorie motywacji zaczÄĹy uwzglÄdniaÄ i to, Ĺźe czĹowieka nie tylko pcha do dziaĹania presja i potrzeby, ale ludzie sÄ bardziej proaktywni, decydujÄ , co i dlaczego chcieliby robiÄ. PrzyjmujÄ cele,w sytuacjach, w ktĂłrych coĹ naleĹźy osiÄ gnÄ Ä. W duchu teorii celĂłw oraz w odniesieniu do nauki szkolnej, podkreĹla siÄ znaczenie, jakie dla przyjÄcia przez uczniĂłw celĂłw dydaktycznych majÄ sprzyjajÄ ce nauce stosunki miÄdzyludzkie i uczenie siÄ we wspĂłĹpracy; a takĹźe unikanie presji otwierajÄ cej ucznia na cele popisowe i unikowe.
Teorie motywacji wewnÄtrznej, mĂłwiÄ , iĹź ludzie dziaĹajÄ wedĹug wĹasnych planĂłw - robiÄ to, co robiÄ , bo chcÄ , a nie dlatego, Ĺźe kieruje nimi potrzeba. Wymienia siÄ tu: teoriÄ autodeterminacji (sam decyduje, co ma robiÄ, wĹÄ cza siÄ w dziaĹania grupy, funkcjonuje efektywnie w otoczeniu) oraz teoriÄ uniesienia (uczucie to pojawia siÄ zwykle, gdy jesteĹmy pochĹoniÄci trudnym i ambitnym zadaniem, kiedy wspinamy siÄ na szczyty fizycznych i intelektualnych moĹźliwoĹci); w szkole najwiÄkszym zagroĹźeniem dla uniesienia jest lÄk, pojawiajÄ cy siÄ w sytuacjach, gdy uczniowie stawiani sÄ przed zadaniami przekraczajÄ cymi moĹźliwoĹci poradzenia sobie z nimi; nauczyciele mogÄ wspomagaÄ przeĹźywanie uniesienia na trzy sposoby: znaÄ dobrze swĂłj przedmiot, nauczaÄ go z entuzjazmem i dziÄki temu sĹuĹźyÄ uczniom za wzĂłr dÄ Ĺźenia do wewnÄtrznych nagrĂłd.
Nauczyciele rozmawiajÄ c o motywacji, zadajÄ sobie róşnorodne pytania. W jakich warunkach tworzy siÄ motywacja i co zrobiÄ, by jÄ rozbudziÄ? Jak wyzwoliÄ u swoich uczniĂłw ten wewnÄtrzny pÄd? Uczenie jest bardzo waĹźne, ale nie jest tak istotne jak wzbudzenie chÄci do nauki. Motywacja wobec tego odgrywa zasadniczÄ rolÄ w skutecznym nauczaniu.
Motywy uczenia siÄ
Wiele razy spotykamy siÄ z nastÄpujÄ cÄ sytuacjÄ : uczeĹ posiada wysoki poziom inteligencji, wiedzÄ i umiejÄtnoĹci, poĹÄ czone z dobrym przystosowaniem do okreĹlonych, Ĺrodowiskowych warunkĂłw dziaĹania, a mimo tego nie osiÄ ga sukcesu. ZabrakĹo tego, co najwaĹźniejsze- motywu dziaĹania. Efekty nauczania, nie bÄdÄ satysfakcjonujÄ ce dla obydwu stron. I choÄ nauczyciel zastosuje najlepsze Ĺrodki przekazywania wiedzy, nie uzyska tego, Ĺźe uczeĹ opanowaĹ jÄ trwale lub teĹź stosowaĹ jÄ w praktyce. Musimy spowodowaÄ, by uczeĹ wyznaczyĹ sobie cel, ktĂłry pragnie osiÄ gnÄ Ä przez naukÄ szkolnÄ i dÄ ĹźyĹ do osiÄ gniÄcia go.
Motywy uczenia sÄ róşne i ulegajÄ zmianom wraz z wiekiem. Naturalny zapaĹ do nauki charakterystyczny dla wczesnego etapu ksztaĹcenia mija. W tym pierwszym okresie nauczyciel musi pielÄgnowaÄ, wzmacniaÄ to zafascynowanie procesem uczenia. Nauczyciel majÄ cy wyczucie pedagogiczne bÄdzie stosowaĹ atrakcyjne formy organizacji pracy, zajÄcia wielopoziomowe, ciekawe Ĺrodki dydaktyczne, indywidualizacjÄ pracy domowej. NastÄpstwem takich dziaĹaĹ bÄdzie rozwĂłj zainteresowaĹ, a to zaowocuje wzmoĹźonÄ aktywnoĹciÄ i peĹniejszym przyswojeniem przekazywanych treĹci nauczania. W tym okresie istotnÄ rolÄ odgrywa postawa nauczyciela, umiejÄtnoĹÄ nawiÄ zywania kontaktu z dzieckiem, znajomoĹÄ jego psychiki i uwarunkowaĹ Ĺrodowiskowych. Nauczyciel jest dla ucznia wzorem i inspiruje jego dziaĹania. Z wiekiem motywacja ucznia staje siÄ bardziej Ĺwiadoma. OczywiĹcie, wymieniane wyĹźej dziaĹania i postawy nauczyciela sÄ teĹź waĹźne w pracy z uczniem starszym. Ale w zwiÄ zku z tym, Ĺźe motywacja jest coraz bardziej perspektywiczna i obejmuje juĹź nie tylko chÄÄ uzyskania dobrych ocen na Ĺwiadectwie â to uczeĹ, na tym etapie ksztaĹcenia, dokonuje wyboru czynnika motywacyjnego. W uczeniu siÄ starszych dzieci i mĹodzieĹźy odgrywajÄ rolÄ róşnorodne propozycje klasyfikacji motywĂłw uczenia siÄ szkolnego. JĂłzef Pietera wskazuje na naczelne (gĹĂłwne) motywy skĹaniajÄ ce ucznia do nauki:
1. wpĹyw sugestywny nauczyciela,
2. obawa przed zĹÄ ocenÄ ,
3. ciekawoĹÄ i zainteresowanie,
4. ambicja,
5. siĹa nawyku,
6. praktyczna przydatnoĹÄ wiedzy,
7. potrzeba uzyskania Ĺwiadectwa szkolnego,
8. motywy ideowe i ĹwiatopoglÄ dowe.
O tym, jakie motywy zostanÄ wybrane zadecydujÄ osobiste cechy ucznia. Istnieje zaleĹźnoĹÄ miÄdzy sposobem oddziaĹywania wychowawczego szkoĹy a dominacjÄ okreĹlonej kategorii uczenia siÄ. I istotnÄ sprawÄ staje siÄ odpowiedĹş na pytanie: co zrobiÄ, aby pobudziÄ ucznia? SzczegĂłlnie waĹźne staje siÄ wieloaspektowe podejĹcie, wyzwalana poprzez odpowiednie dziaĹania potrzeba osiÄ gniÄÄ, wĹaĹciwe wykorzystywanie zajÄÄ, aby rĂłwnomiernie angaĹźowaÄ uczniĂłw, wĹÄ czanie zainteresowaĹ. IstniejÄ takĹźe pewne czynniki, np. spoĹeczne, doĹwiadczenia wczesnego dzieciĹstwa, na ktĂłre nauczyciel ma tylko nieznaczny wpĹyw. Nie moĹźna jednak ograniczaÄ swego zainteresowania motywacjÄ uczniĂłw, tylko do nich. Jest jeszcze wiele dziaĹaĹ, ktĂłre moĹźna podjÄ Ä, aby zwiÄkszyÄ motywacjÄ ucznia. Oto niektĂłre przykĹady:
Czynniki motywacyjne zaleĹźne od nauczyciela
SÄ okreĹlone dziaĹania, ktĂłre nauczyciel moĹźe podjÄ Ä, aby zwiÄkszyÄ motywacjÄ ucznia:
â˘Poziom napiÄcia, jakie w uczniach wytwarza osiÄ ganie danego celu uczenia siÄ. Zadanie zbyt Ĺatwe spowoduje, Ĺźe uczniowie niewĹaĹciwie zaangaĹźujÄ siÄ w jego wykonanie. JeĹźeli zadanie bÄdzie za trudne, stres zacznie dominowaÄ nad uczeniem. Umiarkowany poziom napiÄcia i pomaganie uczniom w ustanawianiu sobie celĂłw sĹuĹźÄ motywacji.
â˘Koloryt emocjonalny. Uczniowie wkĹadajÄ wiÄcej wysiĹku w uczenie siÄ w zaleĹźnoĹci od tego czy Ĺrodowisko i okreĹlona sytuacja dydaktyczna sÄ przyjemne, czy nieprzyjemne. Nauczyciel moĹźe nadawaÄ zadaniu pozytywny, negatywny lub neutralny koloryt emocjonalny.
â˘Poziom poczucia sukcesu powiÄ zany jest za stopniem trudnoĹci zadania i wĹoĹźonym w nie wysiĹkiem. Skuteczny nauczyciel uczy siÄ, jak dostosowywaÄ stopieĹ trudnoĹci zadania do danego ucznia, pomaga dostrzec zwiÄ zki pomiÄdzy wkĹadem pracy i wysiĹkiem a powodzeniem i osiÄ gniÄciami.
â˘Poziom zainteresowania. Nauczyciel ma duĹźe moĹźliwoĹci nawiÄ zywania do zainteresowaĹ uczniĂłw, stwarza je materiaĹ nauczania, jak i sposĂłb jego realizacji. Urozmaicenie nauki, np. wycieczkami, inscenizacjami, wizytami ciekawych ludzi w poĹÄ czeniu z aktywizujÄ cymi metodami, podtrzymuje zainteresowanie szkoĹÄ i naukÄ .
â˘SprzÄĹźenie zwrotne. Informacje zwrotne dotyczÄ tego, co uczeĹ powinien poprawiÄ, jak i tego, co wykonuje dobrze. MuszÄ trafiÄ do niego jak najszybciej, dotyczyÄ bezpoĹrednio czynnoĹci, powinny kĹaĹÄ nacisk na pochwaĹy, dowartoĹciowywaÄ, naprowadzaÄ, wskazywaÄ, utrzymywaÄ ucznia w poczuciu odpowiedzialnoĹci, kierowaÄ uwagÄ ucznia na proces wykonywania zamiast na rezultat czynnoĹci, w przypadku informacji o bĹÄdzie wskazywaÄ prawidĹowo wykonanÄ czynnoĹÄ.
â˘KsztaĹtowanie motywĂłw panowania i afiliacji. Uczniowska potrzeba panowania zostaje zaspokojona, jeĹli uczeĹ czuje, Ĺźe ma pewien wpĹyw na swoje Ĺrodowisko dydaktyczne i na zadania. PotrzebÄ afiliacji nauczyciel moĹźe skierowaÄ na wĹaĹciwÄ drogÄ poprzez wprowadzenie zespoĹowych struktur dydaktycznych celĂłw i nagrĂłd; nie ĹźaĹujÄ c czasu, pomoĹźe uczniom utworzyÄ grupÄ klasowÄ .
Sposoby motywowania uczniĂłw
Bez chÄci do nauki nie moĹźna tak naprawdÄ nauczyÄ siÄ niczego, dlatego tak waĹźna jest znajomoĹÄ róşnych sposobĂłw motywowania uczniĂłw.
Hanna Hamer proponuje nastÄpujÄ ce techniki motywujÄ ce ucznia do nauki:
1.StwĂłrz luĹşnÄ , nieformalnÄ atmosferÄ podczas lekcji, demonstruj poczucie humoru, Ĺźartuj: spraw, aby nauka w zabawie staĹa siÄ przyjemnoĹciÄ .
2.Szanuj odmienne zdanie uczniĂłw i zachÄcaj ich do samodzielnego, krytycznego, twĂłrczego myĹlenia.
3.Staraj siÄ byÄ lubianym nauczycielem.
4.Reaguj na potrzeby uczniĂłw, np. kiedy mĂłwiÄ Ci, Ĺźe czegoĹ nie rozumiejÄ lub gdy demonstrujÄ objawy zmÄczenia, zniechÄcenia lub znudzenia.
5.Stosuj pomoce audiowizualne.
6.Dostosowuj metody nauczania do stylĂłw uczenia siÄ uczniĂłw.
7.Dbaj, aby poziom motywacji uczniĂłw nie byĹ zbyt niski (wtedy nic nie robiÄ ), ani za wysoki (wtedy dochodzi do dezorganizacji myĹlenia i dziaĹania, zwĹaszcza w sytuacjach trudnych).
8.ObniĹźaj w grupie uczniĂłw poziom napiÄcia i lÄku; im wyĹźszy lÄk, tym mniejsza sprawnoĹÄ intelektualna.
9.PrĂłbuj zaciekawiaÄ uczniĂłw i rozwijaÄ ich zainteresowania; motywy poznawcze (pragnienie wiedzy i rozumienia) dajÄ znacznie lepsze i trwalsze efekty niĹź czysto egocentryczne (rywalizacja, pokazanie swojej wyĹźszoĹci) i zewnÄtrzne (nauka dla stopnia i sprawienia przyjemnoĹci innym osobom).
10.Oczekuj od uczniĂłw tego, co w nich najlepsze i mĂłw im o tym.
11.Dostosuj wymagania do gĂłrnej granicy moĹźliwoĹci uczniĂłw: niech majÄ poczucie osiÄ galnoĹci celu, ale przy duĹźym wysiĹku; tylko wtedy bowiem nauka moĹźe byÄ dla nich w peĹni satysfakcjonujÄ cym wyzwaniem.
12.Przypominaj uczniom, Ĺźe niepowodzenia i bĹÄdy to normalny etap na drodze do doskonalenia siÄ.
13.Ucz wyciÄ gania konstruktywnych wnioskĂłw z poraĹźek.
14.ZachÄcaj do odnoszenia sukcesĂłw.
15.Omawiaj konkretne korzyĹci, jakie moĹźna odnieĹÄ z kaĹźdej lekcji.
16.Chwal uczniĂłw czÄsto; takĹźe za najdrobniejsze osiÄ gniÄcia.
17.Nagradzaj wspĂłĹpracÄ.
18.Przyznawaj siÄ do bĹÄdĂłw, okazuj, Ĺźe jesteĹ omylny, poniewaĹź to zwiÄksza sympatiÄ uczniĂłw do Ciebie i modeluje zachowanie uczniĂłw (stanowi wzĂłr do naĹladowania).
19.Utrzymuj wĹasnÄ motywacjÄ do pracy na wysokim poziomie: bÄ dĹş entuzjastyczny.
20.Kontroluj wĹasny poziom stresu.
RECEPTA DLA NAUCZYCIELA NA SUKCES UCZNIA
1.Przekonaj ucznia, Ĺźe naprawdÄ lubisz go uczyÄ.
2.MĂłw jasno, gĹoĹno, wyraĹşnie, z zapaĹem.
3.Dbaj o wĹaĹciwe tempo mĂłwienia.
4.MĂłw z zapaĹem.
5.BÄ dĹş swobodny i baw siÄ razem z uczniem podczas nauki.
6.Okazuj mu zaufanie.
7.WyraĹşnie okreĹl cele.
8.PokaĹź korzyĹci.
9.BÄ dĹş przygotowany do lekcji.
10.Dobrze organizuj lekcjÄ.
11.RĂłb duĹźe, przejrzyste i Ĺatwe do oglÄ dania pomoce naukowe.
12.Ogranicz do minimum czynniki rozpraszajÄ ce uwagÄ.
13.Dbaj o dobry nastrĂłj ucznia.
14.Nie nudĹş.
15.Przypominaj informacjÄ, kiedy uczeĹ zaczyna jÄ zapominaÄ.
16.Polegaj na nim, stawiaj na niego, wierz w jego moĹźliwoĹci.
17.BÄ dĹş dla niego oparciem, bÄ dĹş po jego stronie.
18.Nie oszukuj go.
19.Dotrzymuj przyrzeczeĹ.
20.Udzielaj odpowiedzi na najtrudniejsze pytania.
21.JeĹli coĹ mu siÄ nie uda, zrozum go, ale nie okazuj litoĹci, zachÄÄ do dalszej pracy.
22.ZachÄcaj go do chwalenia siÄ kolejnymi osiÄ gniÄciami.
23.Chwal za wszystko, co da siÄ pochwaliÄ.
24.MĂłw mu czÄsto jak podoba Ci siÄ jego praca, doceniaj go.
25.Nigdy nie przerywaj, kiedy on mĂłwi.
26.PozwĂłl mu kontynuowaÄ TwojÄ myĹl na jego sposĂłb.
27.SĹuchaj uwaĹźnie upewniajÄ c siÄ, Ĺźe dobrze rozumiesz.
28.Rozwijaj jego samodzielnoĹÄ.
29.ZachÄcaj do krytycznego myĹlenia.
30.Okazuj mu swoje pozytywne uczucia.
31.PokaĹź mu, Ĺźe jesteĹ czĹowiekiem omylnym i popeĹniajÄ cym bĹÄdy.
32.Stosuj róşne metody nauczania - bÄ dĹş nieszablonowy i ekscytujÄ cy.
33.OdnoĹ do rzeczywistoĹci to, czego go uczysz - niech praktyka uzupeĹnia teoriÄ.
34.KoĹcz lekcjÄ w takim momencie, Ĺźeby miaĹ poczucie niedosytu (jak w dobrym serialu).
PodsumowujÄ c moĹźna stwierdziÄ, Ĺźe nauczanie powinno byÄ procesem, ktĂłry skĹania uczniĂłw do przejmowania kontroli nad wĹasnym uczeniem siÄ, ale takĹźe proponuje poziomy tej kontroli, zaleĹźnie od zdolnoĹci poszczegĂłlnych osĂłb. Nauczyciel ma byÄ osobÄ motywujÄ cÄ uczniĂłw do pracy. Aby mĂłgĹ to czyniÄ skutecznie powinien poznaÄ ucznia, jego indywidualne potrzeby i zainteresowania, skoncentrowaÄ uwagÄ na sposobach skĹaniania uczniĂłw do tego, by czuli siÄ odpowiedzialni za wĹasnÄ naukÄ i aktywnie w niÄ siÄ angaĹźowali, nagradzaÄ swoich uczniĂłw oraz zachÄcaÄ, by sami siÄ nagradzali i byli dumni z tego, czego dokonali. To z caĹÄ pewnoĹciÄ przyczynia siÄ do zaistnienia wĹaĹciwego klimatu, w ktĂłrym uczniowie czujÄ , Ĺźe siÄ o nich dba. Nauczyciel musi stworzyÄ dobre relacje z uczniami i klimat charakteryzujÄ cy siÄ wzajemnÄ troskÄ i wsparciem, bo tylko w ten sposĂłb moĹźe wyzwoliÄ uczniowskÄ naturalnÄ motywacjÄ do nauki, a przecieĹź o to wĹaĹnie w nauczaniu chodzi.
GraĹźyna Lisowska
HrubieszĂłw
Archimedes
Motywacja - jest to proces powstania, podtrzymania i ukierunkowywania dziaĹania; podtrzymuje okreĹlone zachowania ludzi majÄ ce doprowadziÄ do osiÄ gniÄcia okreĹlonych celĂłw.
Proces ten zachodzi, gdy speĹnione sÄ dwa warunki:
1.OsiÄ gniÄcie celu musi byÄ postrzegane przez czĹowieka jako uĹźyteczne;
2.PrawdopodobieĹstwo realizacji celu przez jednostkÄ musi byÄ wyĹźsze od zera.
W odniesieniu do praktyki szkolnej pojÄcie motywacji ucznia stosowane jest do wyjaĹnienia, do jakiego stopnia uczniowie poĹwiÄcajÄ uwagÄ i wysiĹek na rozmaite przedsiÄwziÄcia poĹźÄ dane przez ich nauczycieli albo niepoĹźÄ dane. Dotyczy ona subiektywnych doznaĹ ucznia, jego chÄci angaĹźowania siÄ w lekcjÄ i czynnoĹci uczenia siÄ oraz powodĂłw zaangaĹźowania.
Wg behawioralnvch teorii wzmocnienia - gĹĂłwnym mechanizmem wywoĹujÄ cym dane zachowanie i utrzymujÄ cym je, jest wzmocnienie (np.: pilna praca nad zadaniem moĹźe byÄ wzmocniona przez pisemne lub ustne pochwaĹy, dobre stopnie, przywileje itp.). Kiedy juĹź uczniowie osiÄ gnÄ wĹaĹciwy poziom wykonania utrzymuje siÄ je wzmocnieniami na tyle czÄstymi,by zagwarantowaÄ jego trwaĹoĹÄ. Wszelkie zachowania niezgodne z poĹźÄ danym wzorcem sÄ wygaszane przez brak wzmocnieĹ albo tĹumione za pomocÄ kar.
Wg teorii potrzeb, ktĂłre pojawiĹy siÄ jako alternatywa dla teorii wzmocnienia, zachowanie jest odpowiedziÄ na odczuwane potrzeby, ktĂłre mogÄ byÄ albo wrodzone i uniwersalne albo wyuczone i róşnie rozwiniÄte. Niezmiernie popularnym i wpĹywowym modelem motywacji jest hierarchia potrzeb ludzkich Abrahama Maslowa. Ăw porzÄ dek wskazuje, Ĺźe potrzeby muszÄ byÄ zaspokajane w okreĹlonym porzÄ dku. Np.: od ucznia, ktĂłry przychodzi do szkoĹy gĹodny i zmÄczony, nie naleĹźy oczekiwaÄ zaangaĹźowania w pracÄ na lekcji. Aby skutecznie motywowaÄ uczniĂłw, naleĹźy zajmowaÄ siÄ jednoczeĹnie ich potrzebami z niĹźszych piÄter hierarchii i tymi z wyĹźszych, ĹciĹlej powiÄ zanymi z naukÄ szkolnÄ .
Stopniowo teorie motywacji zaczÄĹy uwzglÄdniaÄ i to, Ĺźe czĹowieka nie tylko pcha do dziaĹania presja i potrzeby, ale ludzie sÄ bardziej proaktywni, decydujÄ , co i dlaczego chcieliby robiÄ. PrzyjmujÄ cele,w sytuacjach, w ktĂłrych coĹ naleĹźy osiÄ gnÄ Ä. W duchu teorii celĂłw oraz w odniesieniu do nauki szkolnej, podkreĹla siÄ znaczenie, jakie dla przyjÄcia przez uczniĂłw celĂłw dydaktycznych majÄ sprzyjajÄ ce nauce stosunki miÄdzyludzkie i uczenie siÄ we wspĂłĹpracy; a takĹźe unikanie presji otwierajÄ cej ucznia na cele popisowe i unikowe.
Teorie motywacji wewnÄtrznej, mĂłwiÄ , iĹź ludzie dziaĹajÄ wedĹug wĹasnych planĂłw - robiÄ to, co robiÄ , bo chcÄ , a nie dlatego, Ĺźe kieruje nimi potrzeba. Wymienia siÄ tu: teoriÄ autodeterminacji (sam decyduje, co ma robiÄ, wĹÄ cza siÄ w dziaĹania grupy, funkcjonuje efektywnie w otoczeniu) oraz teoriÄ uniesienia (uczucie to pojawia siÄ zwykle, gdy jesteĹmy pochĹoniÄci trudnym i ambitnym zadaniem, kiedy wspinamy siÄ na szczyty fizycznych i intelektualnych moĹźliwoĹci); w szkole najwiÄkszym zagroĹźeniem dla uniesienia jest lÄk, pojawiajÄ cy siÄ w sytuacjach, gdy uczniowie stawiani sÄ przed zadaniami przekraczajÄ cymi moĹźliwoĹci poradzenia sobie z nimi; nauczyciele mogÄ wspomagaÄ przeĹźywanie uniesienia na trzy sposoby: znaÄ dobrze swĂłj przedmiot, nauczaÄ go z entuzjazmem i dziÄki temu sĹuĹźyÄ uczniom za wzĂłr dÄ Ĺźenia do wewnÄtrznych nagrĂłd.
Nauczyciele rozmawiajÄ c o motywacji, zadajÄ sobie róşnorodne pytania. W jakich warunkach tworzy siÄ motywacja i co zrobiÄ, by jÄ rozbudziÄ? Jak wyzwoliÄ u swoich uczniĂłw ten wewnÄtrzny pÄd? Uczenie jest bardzo waĹźne, ale nie jest tak istotne jak wzbudzenie chÄci do nauki. Motywacja wobec tego odgrywa zasadniczÄ rolÄ w skutecznym nauczaniu.
Motywy uczenia siÄ
Wiele razy spotykamy siÄ z nastÄpujÄ cÄ sytuacjÄ : uczeĹ posiada wysoki poziom inteligencji, wiedzÄ i umiejÄtnoĹci, poĹÄ czone z dobrym przystosowaniem do okreĹlonych, Ĺrodowiskowych warunkĂłw dziaĹania, a mimo tego nie osiÄ ga sukcesu. ZabrakĹo tego, co najwaĹźniejsze- motywu dziaĹania. Efekty nauczania, nie bÄdÄ satysfakcjonujÄ ce dla obydwu stron. I choÄ nauczyciel zastosuje najlepsze Ĺrodki przekazywania wiedzy, nie uzyska tego, Ĺźe uczeĹ opanowaĹ jÄ trwale lub teĹź stosowaĹ jÄ w praktyce. Musimy spowodowaÄ, by uczeĹ wyznaczyĹ sobie cel, ktĂłry pragnie osiÄ gnÄ Ä przez naukÄ szkolnÄ i dÄ ĹźyĹ do osiÄ gniÄcia go.
Motywy uczenia sÄ róşne i ulegajÄ zmianom wraz z wiekiem. Naturalny zapaĹ do nauki charakterystyczny dla wczesnego etapu ksztaĹcenia mija. W tym pierwszym okresie nauczyciel musi pielÄgnowaÄ, wzmacniaÄ to zafascynowanie procesem uczenia. Nauczyciel majÄ cy wyczucie pedagogiczne bÄdzie stosowaĹ atrakcyjne formy organizacji pracy, zajÄcia wielopoziomowe, ciekawe Ĺrodki dydaktyczne, indywidualizacjÄ pracy domowej. NastÄpstwem takich dziaĹaĹ bÄdzie rozwĂłj zainteresowaĹ, a to zaowocuje wzmoĹźonÄ aktywnoĹciÄ i peĹniejszym przyswojeniem przekazywanych treĹci nauczania. W tym okresie istotnÄ rolÄ odgrywa postawa nauczyciela, umiejÄtnoĹÄ nawiÄ zywania kontaktu z dzieckiem, znajomoĹÄ jego psychiki i uwarunkowaĹ Ĺrodowiskowych. Nauczyciel jest dla ucznia wzorem i inspiruje jego dziaĹania. Z wiekiem motywacja ucznia staje siÄ bardziej Ĺwiadoma. OczywiĹcie, wymieniane wyĹźej dziaĹania i postawy nauczyciela sÄ teĹź waĹźne w pracy z uczniem starszym. Ale w zwiÄ zku z tym, Ĺźe motywacja jest coraz bardziej perspektywiczna i obejmuje juĹź nie tylko chÄÄ uzyskania dobrych ocen na Ĺwiadectwie â to uczeĹ, na tym etapie ksztaĹcenia, dokonuje wyboru czynnika motywacyjnego. W uczeniu siÄ starszych dzieci i mĹodzieĹźy odgrywajÄ rolÄ róşnorodne propozycje klasyfikacji motywĂłw uczenia siÄ szkolnego. JĂłzef Pietera wskazuje na naczelne (gĹĂłwne) motywy skĹaniajÄ ce ucznia do nauki:
1. wpĹyw sugestywny nauczyciela,
2. obawa przed zĹÄ ocenÄ ,
3. ciekawoĹÄ i zainteresowanie,
4. ambicja,
5. siĹa nawyku,
6. praktyczna przydatnoĹÄ wiedzy,
7. potrzeba uzyskania Ĺwiadectwa szkolnego,
8. motywy ideowe i ĹwiatopoglÄ dowe.
O tym, jakie motywy zostanÄ wybrane zadecydujÄ osobiste cechy ucznia. Istnieje zaleĹźnoĹÄ miÄdzy sposobem oddziaĹywania wychowawczego szkoĹy a dominacjÄ okreĹlonej kategorii uczenia siÄ. I istotnÄ sprawÄ staje siÄ odpowiedĹş na pytanie: co zrobiÄ, aby pobudziÄ ucznia? SzczegĂłlnie waĹźne staje siÄ wieloaspektowe podejĹcie, wyzwalana poprzez odpowiednie dziaĹania potrzeba osiÄ gniÄÄ, wĹaĹciwe wykorzystywanie zajÄÄ, aby rĂłwnomiernie angaĹźowaÄ uczniĂłw, wĹÄ czanie zainteresowaĹ. IstniejÄ takĹźe pewne czynniki, np. spoĹeczne, doĹwiadczenia wczesnego dzieciĹstwa, na ktĂłre nauczyciel ma tylko nieznaczny wpĹyw. Nie moĹźna jednak ograniczaÄ swego zainteresowania motywacjÄ uczniĂłw, tylko do nich. Jest jeszcze wiele dziaĹaĹ, ktĂłre moĹźna podjÄ Ä, aby zwiÄkszyÄ motywacjÄ ucznia. Oto niektĂłre przykĹady:
Czynniki motywacyjne zaleĹźne od nauczyciela
SÄ okreĹlone dziaĹania, ktĂłre nauczyciel moĹźe podjÄ Ä, aby zwiÄkszyÄ motywacjÄ ucznia:
â˘Poziom napiÄcia, jakie w uczniach wytwarza osiÄ ganie danego celu uczenia siÄ. Zadanie zbyt Ĺatwe spowoduje, Ĺźe uczniowie niewĹaĹciwie zaangaĹźujÄ siÄ w jego wykonanie. JeĹźeli zadanie bÄdzie za trudne, stres zacznie dominowaÄ nad uczeniem. Umiarkowany poziom napiÄcia i pomaganie uczniom w ustanawianiu sobie celĂłw sĹuĹźÄ motywacji.
â˘Koloryt emocjonalny. Uczniowie wkĹadajÄ wiÄcej wysiĹku w uczenie siÄ w zaleĹźnoĹci od tego czy Ĺrodowisko i okreĹlona sytuacja dydaktyczna sÄ przyjemne, czy nieprzyjemne. Nauczyciel moĹźe nadawaÄ zadaniu pozytywny, negatywny lub neutralny koloryt emocjonalny.
â˘Poziom poczucia sukcesu powiÄ zany jest za stopniem trudnoĹci zadania i wĹoĹźonym w nie wysiĹkiem. Skuteczny nauczyciel uczy siÄ, jak dostosowywaÄ stopieĹ trudnoĹci zadania do danego ucznia, pomaga dostrzec zwiÄ zki pomiÄdzy wkĹadem pracy i wysiĹkiem a powodzeniem i osiÄ gniÄciami.
â˘Poziom zainteresowania. Nauczyciel ma duĹźe moĹźliwoĹci nawiÄ zywania do zainteresowaĹ uczniĂłw, stwarza je materiaĹ nauczania, jak i sposĂłb jego realizacji. Urozmaicenie nauki, np. wycieczkami, inscenizacjami, wizytami ciekawych ludzi w poĹÄ czeniu z aktywizujÄ cymi metodami, podtrzymuje zainteresowanie szkoĹÄ i naukÄ .
â˘SprzÄĹźenie zwrotne. Informacje zwrotne dotyczÄ tego, co uczeĹ powinien poprawiÄ, jak i tego, co wykonuje dobrze. MuszÄ trafiÄ do niego jak najszybciej, dotyczyÄ bezpoĹrednio czynnoĹci, powinny kĹaĹÄ nacisk na pochwaĹy, dowartoĹciowywaÄ, naprowadzaÄ, wskazywaÄ, utrzymywaÄ ucznia w poczuciu odpowiedzialnoĹci, kierowaÄ uwagÄ ucznia na proces wykonywania zamiast na rezultat czynnoĹci, w przypadku informacji o bĹÄdzie wskazywaÄ prawidĹowo wykonanÄ czynnoĹÄ.
â˘KsztaĹtowanie motywĂłw panowania i afiliacji. Uczniowska potrzeba panowania zostaje zaspokojona, jeĹli uczeĹ czuje, Ĺźe ma pewien wpĹyw na swoje Ĺrodowisko dydaktyczne i na zadania. PotrzebÄ afiliacji nauczyciel moĹźe skierowaÄ na wĹaĹciwÄ drogÄ poprzez wprowadzenie zespoĹowych struktur dydaktycznych celĂłw i nagrĂłd; nie ĹźaĹujÄ c czasu, pomoĹźe uczniom utworzyÄ grupÄ klasowÄ .
Sposoby motywowania uczniĂłw
Bez chÄci do nauki nie moĹźna tak naprawdÄ nauczyÄ siÄ niczego, dlatego tak waĹźna jest znajomoĹÄ róşnych sposobĂłw motywowania uczniĂłw.
Hanna Hamer proponuje nastÄpujÄ ce techniki motywujÄ ce ucznia do nauki:
1.StwĂłrz luĹşnÄ , nieformalnÄ atmosferÄ podczas lekcji, demonstruj poczucie humoru, Ĺźartuj: spraw, aby nauka w zabawie staĹa siÄ przyjemnoĹciÄ .
2.Szanuj odmienne zdanie uczniĂłw i zachÄcaj ich do samodzielnego, krytycznego, twĂłrczego myĹlenia.
3.Staraj siÄ byÄ lubianym nauczycielem.
4.Reaguj na potrzeby uczniĂłw, np. kiedy mĂłwiÄ Ci, Ĺźe czegoĹ nie rozumiejÄ lub gdy demonstrujÄ objawy zmÄczenia, zniechÄcenia lub znudzenia.
5.Stosuj pomoce audiowizualne.
6.Dostosowuj metody nauczania do stylĂłw uczenia siÄ uczniĂłw.
7.Dbaj, aby poziom motywacji uczniĂłw nie byĹ zbyt niski (wtedy nic nie robiÄ ), ani za wysoki (wtedy dochodzi do dezorganizacji myĹlenia i dziaĹania, zwĹaszcza w sytuacjach trudnych).
8.ObniĹźaj w grupie uczniĂłw poziom napiÄcia i lÄku; im wyĹźszy lÄk, tym mniejsza sprawnoĹÄ intelektualna.
9.PrĂłbuj zaciekawiaÄ uczniĂłw i rozwijaÄ ich zainteresowania; motywy poznawcze (pragnienie wiedzy i rozumienia) dajÄ znacznie lepsze i trwalsze efekty niĹź czysto egocentryczne (rywalizacja, pokazanie swojej wyĹźszoĹci) i zewnÄtrzne (nauka dla stopnia i sprawienia przyjemnoĹci innym osobom).
10.Oczekuj od uczniĂłw tego, co w nich najlepsze i mĂłw im o tym.
11.Dostosuj wymagania do gĂłrnej granicy moĹźliwoĹci uczniĂłw: niech majÄ poczucie osiÄ galnoĹci celu, ale przy duĹźym wysiĹku; tylko wtedy bowiem nauka moĹźe byÄ dla nich w peĹni satysfakcjonujÄ cym wyzwaniem.
12.Przypominaj uczniom, Ĺźe niepowodzenia i bĹÄdy to normalny etap na drodze do doskonalenia siÄ.
13.Ucz wyciÄ gania konstruktywnych wnioskĂłw z poraĹźek.
14.ZachÄcaj do odnoszenia sukcesĂłw.
15.Omawiaj konkretne korzyĹci, jakie moĹźna odnieĹÄ z kaĹźdej lekcji.
16.Chwal uczniĂłw czÄsto; takĹźe za najdrobniejsze osiÄ gniÄcia.
17.Nagradzaj wspĂłĹpracÄ.
18.Przyznawaj siÄ do bĹÄdĂłw, okazuj, Ĺźe jesteĹ omylny, poniewaĹź to zwiÄksza sympatiÄ uczniĂłw do Ciebie i modeluje zachowanie uczniĂłw (stanowi wzĂłr do naĹladowania).
19.Utrzymuj wĹasnÄ motywacjÄ do pracy na wysokim poziomie: bÄ dĹş entuzjastyczny.
20.Kontroluj wĹasny poziom stresu.
RECEPTA DLA NAUCZYCIELA NA SUKCES UCZNIA
1.Przekonaj ucznia, Ĺźe naprawdÄ lubisz go uczyÄ.
2.MĂłw jasno, gĹoĹno, wyraĹşnie, z zapaĹem.
3.Dbaj o wĹaĹciwe tempo mĂłwienia.
4.MĂłw z zapaĹem.
5.BÄ dĹş swobodny i baw siÄ razem z uczniem podczas nauki.
6.Okazuj mu zaufanie.
7.WyraĹşnie okreĹl cele.
8.PokaĹź korzyĹci.
9.BÄ dĹş przygotowany do lekcji.
10.Dobrze organizuj lekcjÄ.
11.RĂłb duĹźe, przejrzyste i Ĺatwe do oglÄ dania pomoce naukowe.
12.Ogranicz do minimum czynniki rozpraszajÄ ce uwagÄ.
13.Dbaj o dobry nastrĂłj ucznia.
14.Nie nudĹş.
15.Przypominaj informacjÄ, kiedy uczeĹ zaczyna jÄ zapominaÄ.
16.Polegaj na nim, stawiaj na niego, wierz w jego moĹźliwoĹci.
17.BÄ dĹş dla niego oparciem, bÄ dĹş po jego stronie.
18.Nie oszukuj go.
19.Dotrzymuj przyrzeczeĹ.
20.Udzielaj odpowiedzi na najtrudniejsze pytania.
21.JeĹli coĹ mu siÄ nie uda, zrozum go, ale nie okazuj litoĹci, zachÄÄ do dalszej pracy.
22.ZachÄcaj go do chwalenia siÄ kolejnymi osiÄ gniÄciami.
23.Chwal za wszystko, co da siÄ pochwaliÄ.
24.MĂłw mu czÄsto jak podoba Ci siÄ jego praca, doceniaj go.
25.Nigdy nie przerywaj, kiedy on mĂłwi.
26.PozwĂłl mu kontynuowaÄ TwojÄ myĹl na jego sposĂłb.
27.SĹuchaj uwaĹźnie upewniajÄ c siÄ, Ĺźe dobrze rozumiesz.
28.Rozwijaj jego samodzielnoĹÄ.
29.ZachÄcaj do krytycznego myĹlenia.
30.Okazuj mu swoje pozytywne uczucia.
31.PokaĹź mu, Ĺźe jesteĹ czĹowiekiem omylnym i popeĹniajÄ cym bĹÄdy.
32.Stosuj róşne metody nauczania - bÄ dĹş nieszablonowy i ekscytujÄ cy.
33.OdnoĹ do rzeczywistoĹci to, czego go uczysz - niech praktyka uzupeĹnia teoriÄ.
34.KoĹcz lekcjÄ w takim momencie, Ĺźeby miaĹ poczucie niedosytu (jak w dobrym serialu).
PodsumowujÄ c moĹźna stwierdziÄ, Ĺźe nauczanie powinno byÄ procesem, ktĂłry skĹania uczniĂłw do przejmowania kontroli nad wĹasnym uczeniem siÄ, ale takĹźe proponuje poziomy tej kontroli, zaleĹźnie od zdolnoĹci poszczegĂłlnych osĂłb. Nauczyciel ma byÄ osobÄ motywujÄ cÄ uczniĂłw do pracy. Aby mĂłgĹ to czyniÄ skutecznie powinien poznaÄ ucznia, jego indywidualne potrzeby i zainteresowania, skoncentrowaÄ uwagÄ na sposobach skĹaniania uczniĂłw do tego, by czuli siÄ odpowiedzialni za wĹasnÄ naukÄ i aktywnie w niÄ siÄ angaĹźowali, nagradzaÄ swoich uczniĂłw oraz zachÄcaÄ, by sami siÄ nagradzali i byli dumni z tego, czego dokonali. To z caĹÄ pewnoĹciÄ przyczynia siÄ do zaistnienia wĹaĹciwego klimatu, w ktĂłrym uczniowie czujÄ , Ĺźe siÄ o nich dba. Nauczyciel musi stworzyÄ dobre relacje z uczniami i klimat charakteryzujÄ cy siÄ wzajemnÄ troskÄ i wsparciem, bo tylko w ten sposĂłb moĹźe wyzwoliÄ uczniowskÄ naturalnÄ motywacjÄ do nauki, a przecieĹź o to wĹaĹnie w nauczaniu chodzi.
GraĹźyna Lisowska
HrubieszĂłw